Het slavernijverleden en het excuus-dilemma (NOS op 3)
1 juli is de dag van Keti Koti, ‘ketenen gebroken’ in het Surinaams. De dag waarop in 1863 21 vreugdeschoten klinken in Paramaribo en Willemstad, waarmee tot slaaf gemaakten er formeel vrij worden verklaard. Al komt echte vrijheid voor velen pas later, straks meer daarover. Maar 1 juli is de dag die draait om herdenken en vieren. En naar één toespraak zal dit jaar extra aandachtig geluisterd worden.
.
Femke Halsema (Burgemeester van Amsterdam) ‘Geachte aanwezigen, damen en heren…’ die van burgemeester Femke Halsema, die naar verwachting, 158 jaar na de afschaffing excuses zal maken voor het slavernijverleden van de stad Amsterdam. En dat leeft in meer steden. [Ahmed Aboutaleb, burgemeester Rotterdam] -‘Volgende stap is dan ook wat mij betreft excuses aanbieden’. Excuses, een woord waar al jaren discussie over is. [Mark Rutte] –De excuses, dat vind ik nogal wat. –Had al in 1863 moeten gebeuren. –Nee, ik vind ook niet dat we dat hoeven te doen, nee. –Het zou toch wel op zijn plaats zijn denk ik, ja. Deze video gaat over het Nederlandse trans-Atlantische slavernijverleden. En ik leg je uit, met wat hulp van Cheryl, wat excuses daarvoor zouden betekenen. –Het is een erkening van leed wat is aangedaan, van een hele zware, duistere periode voor heel veel mensen. Eerst die geschiedenis.
Twee eeuwen waarin Nederland 600.000 tot slaaf gemaakte mensen uit Afrika verhandelde. Die handel neemt flink toe in de 17e eeuw nadat de WIC, de West-Indische Compagnie, een deel van Brazilië inneemt. Daar hebben Portugezen plantages laten aanleggen, die met Afrikaanse dwangarbeid worden bewerkt. Nederland neemt dat over en richt langs de Afrikaanse westkust posten in voor de handel in mensen. Met fort Elmina in het huidige Ghana als hoofdkwartier. Mannen, vrouwen en kinderen worden gevangen genomen en door handelaren verkocht aan de Nederlanders. Ze worden gebrandmerkt met het WIC-logo en op schepen geladen. En dit is nog maar het begin. Want wat volgt is een maandenlange oversteek, dicht op elkaar gepakt in een bloedheet ruim. Mannen worden vastgeketend. Eten en drinken is er nauwelijks en één op de acht overleeft de overtocht niet. Wie de reis wél overleeft staat een leven lang hard werken te wachten op plantages, schepen of in huishoudens. Vaak onder onmenselijke omstandigheden.
Tegen die slavernij is altijd verzet geweest. [1791-1804] In Haïti breekt een revolutie uit, waarbij de republiek onafhankelijk wordt. [1795] En op Curaçao leidt de tot slaaf gemaakte Tula een opstand, waarbij duizenden weigeren nog langer te werken op plantages. En de marrons van Suriname vluchten de bossen in en stichten er dorpen, van waaruit ze plantages overvallen en anderen bevrijden. Ook in Nederland is er in die tijd kritiek op de slavernij, en het racisme dat het mogelijk maakt. Er volgen petities, boeken, en er worden clubs opgericht om de slavernij te stoppen. En één club heeft waarschijnlijk de langste verenigingsnaam ooit: de ‘Vereeniging tot Uitgaaf van het Tijdschrift Bijdragen tot de Kennis der Nederlandse en vreemde koloniën, bijzonder betrekkelijk de Vrijlating der Slaven’. Hun tijdschrift, het verzet in de koloniën, de verenigingen… het verhoogt allemaal de druk op politici om slavernij af te schaffen. En andere landen doen dat al. Nederland volgt als een van de laatste: op 1 juli 1863 wordt slavernij formeel verboden in Suriname en op de Caribische eilanden. Maar in de praktijk moeten velen verplicht op dezelfde plek blijven doorwerken. [1863-1873] In Suriname tien jaar lang, waardoor echte vrijheid er pas in 1873 volgt. En op sommige plekken nog later. Compensatie komt er alleen voor de voormalige eigenaren, terwijl diegenen die voor ze moesten werken hun leven uit het niets moeten opbouwen. Waarin 1 juli voor velen een belangrijke dag wordt.
.
[Polygoon 1963] Op het Oranjeplein in Paramaribo vieren honderden Surinamers de Emancipatiedag. De dag waarop honderd jaar geleden de slavernij werd afgeschaft. Ook hier in Nederland wordt, op steeds meer plekken gevierd en herdacht. Zoals door Cheryl. Keti Koti betekent voor mij vrijheid. Vrijheid voor mijn voorouders. Voor mijn betovergrootmoeder, die was een tot slaaf gemaakte. Die is in 1848 geboren. Vrijheid van 400 jaar onderdrukking. Maar ook vrijheid voor mezelf, dat ik kan zijn wie ik ben vandaag de dag. Dat herdenken en vieren gebeurt elk jaar, maar dit jaar is bijzonder. Omdat er in Amsterdam waarschijnlijk excuses zullen klinken. Niet namens individuele burgers, maar namens het stadsbestuur. Vanwege de rol die het vroeger speelde tijdens de slavernij. Waar de stad vorig jaar al onderzoek naar liet doen en waaruit bleek dat Amsterdam ‘langdurig betrokken was bij de organisatie van slavenhandel en slavernij’ [Pepijn Brandon - Onderzoeker].
Sporen van die betrokkenheid zijn nog altijd zichtbaar. Zoals de grachtenpanden, die werden gebouwd met het geld verdiend aan de plantages. Dit is een goed voorbeeld: vandaag de dag de burgemeesterswoning, maar in de 17e eeuw woonde hier Paulus Godin, bewindhebber van de West-Indische Compagnie en ook echt heel direct betrokken. Naast de huidige bewoner van dat pand, Femke Halsema, overweegt ook de burgemeester van Rotterdam excuses. Die vindt dat ook de landelijke politiek stappen moet zetten. [Ahmed Aboutaleb - burgemeester Rotterdam] ‘Ik roep daartoe dan ook het kabinet op dit gebaar te maken’. In een paar andere landen werd het woord excuus eerder uitgesproken. Zoals in Benin, Ghana en de VS. [Tom Harkin - Senator VS.] ‘De Senaat maakt vandaag unaniem excuses’. En in Engeland deden de steden Londen en Liverpool het. In 2001 sprak een Nederlandse minister namens de regering al ‘diepe spijt, neigend naar berouw’ uit. En in 2013 werd dat ‘diepe spijt en berouw over hoe Nederland is omgegaan met de menselijke waardigheid’ [Lodewijk Asscher – voormalig vicepremier].
.
Maar excuses komen er voorlopig niet, volgens Rutte. [Mark Rutte 12.02.2021] ‘Dat vind ik nogal wat, om te zeggen: ja daar nog eens op terugkijkend, mijn voorgangers hebben dat toen fout gedaan en daar bied ik dan excuses voor aan. Als kabinet hebben we niet besloten om die excuses te maken’. De meerderheid van de Nederlandse bevolking, 55 procent, is ook tegen het maken van excuses, [dat] blijkt uit een peiling van onderzoeksbureau I&O Research. 31 procent vindt dat die excuses er wel moeten komen. Dus ik geef je de argumenten van beide kanten.
Tegenstanders vinden vooral dat je mensen die nu leven niet verantwoordelijk kunt houden voor acties van vorige generaties. –Ik vraag me af wat daarmee wordt opgelost. –Waar houdt het dan op, hé? –Nee, ik vind ook niet dat we dat hoeven te doen, nee. –Ja, je kan er nu geen sorry meer voor zeggen, want het is gebeurd. Het is te lang geleden en alle direct betrokkenen zijn inmiddels al dood. Daarnaast vrezen ze dat het einde zoek is als er excuus komt voor de slavernij. Want in Nederland is veel meer gebeurd, wat nu niet meer zou kunnen. Je zou dan in theorie voor talloze dingen excuses kunnen gaan maken.
.
Voorstanders noemen vooral de erkenning van aangedaan leed als de belangrijkste reden. –Het zou toch wel op z’n plaats zijn, denk ik. –Erkennen is heel belangrijk. –Nu heb ik het gevoel dat het eindelijk erkend wordt. –Het had al in 1863 moeten gebeuren. Een moment om echt stil te staan bij wat er is gebeurd. En daarmee een manier om mensen bewuster te maken van hoe de geschiedenis doorwerkt in het heden. En daarbij wijzen ze op racisme en achterstelling. Er is dus volop discussie, maar wat betekent zo’n excuus? Nou, Cheryl hoopt dat het het begin is van meer begrip. –Het is een erkennig van oké, er is scheefgroie. Mensen hebben een achterstand ontwikkeld. Niet omdat ze zo graag een achterstand wilden ontwikkelen. Die is er gewoon vanuit de geschiedenis. Zo’n excuses is een teken van ja, er zijn hele veel dingen misgegaan in het verleden, maar moving forward en kijkend naar de toekomst, wat kunnen we doen om de verhoudingen recht te trekken. Dan kun je ook weer werken richting begrip.
Het gaat in ieder geval een stuk verder dan alleen spijt uitspreken. Daarmee toon je medeleven. Maar met het maken van excuus zet je ook een stap richting het nemen van verantwoordelijkeheid, zeggen kenners. Nederland deed het eerder in Indonesië. [NOS journaal 10.03 2020, Koning Willem-Alexander] –‘Spijt en excuses voor geweldsontsporingen van Nederlandse zijde’. Toen vanwege het geweld tijdens de Indonesische Onafhankelijksorloog. En de Nederlandse regering maakte excuses voor de hulp aan Duitsers bij de Holocaust. [NOS Journaal 26.01.2020, Mark Rutte] –‘…bid ik vandaag namens de regering excuses aan voor het overheidshandelen van toen’. Maar het nemen van verantwoordelijkheid kan ook juridische gevolgen hebben. Voor eventuele herstelbetalingen, waar ook discussie over is. [NOS 25.06.2019 Gerard Spong - Advocaat] –Juridisch betekent het dat je misschien toch een stapje dichterbij bent bij een schadevergoeding. Dat is wel een heel moeilijk juridisch proces, maar het is niet onmogelijk. Al wil een rechter precies weten wie, wat, waar en wanneer is overkomen, en dat is volgens experts moeilijker als het gaat om iets dat meerdere generaties terug gebeurde. Er wordt daarnaast nagedacht over andere stappen, zoals de komst van een slavernijmuseum en het instellen van Keti Koti als nationale feestdag. [Fernando Halman, presentator FunX] Het is very important om op die dag stil te staan. Wat al zeker is? Een herdenkingsjaar in 2023 met extra aandacht voor het Nederlandse slavernijverleden. En ook zeker: onze nieuwe video, zaterdag. Dus, belletje?
El pasado esclavista y el dilema de las disculpas (NOS op 3)
El 1 de julio es el día de Keti Koti, 'cadenas rotas' en surinamés. El día en que en 1863 suenan 21 disparos de júbilo en Paramaribo y Willemstad, con los que se declara formalmente libres a los esclavizados. Aunque la verdadera libertad para muchos vendrá más adelante, hablaremos de eso más adelante. Pero el 1 de julio es el día en que se trata de recordar y celebrar. Y hay un discurso que este año va a recibir una atención especial.
Femke Halsema (Alcaldesa de Ámsterdam) 'Estimados invitados, señoras y señores...' la de la alcaldesa Femke Halsema, de quien se espera que –158 años después de la abolición– se disculpe por el pasado esclavista de la ciudad de Ámsterdam. Y eso está sucediendo en más ciudades. [Ahmed Aboutaleb, alcalde de Róterdam] - 'El siguiente paso, en lo que a mí respecta, es pedir disculpas'. Disculpas, una palabra sobre la que se ha debatido durante años. [Mark Rutte] – Disculpas, creo que es algo muy serio. – Tenía que haber ocurrido en 1863. –No, tampoco creo que tengamos que hacer eso, no. —Sería apropiado, creo, sí. Este vídeo trata sobre el pasado esclavista transatlántico de los Países Bajos. Y te explicaré, con la ayuda de Cheryl, lo que podría significar disculparse por eso. – Es un reconocimiento del sufrimiento causado, de una época muy difícil y oscura para mucha gente. Pero primero la historia.
Dos siglos en los que los Países Bajos traficaron con 600.000 seres esclavizados de África. Ese comercio aumenta considerablemente en el siglo XVII después de que la WIC, la Compañía de las Indias Occidentales, tome parte de Brasil. Los portugueses habían construido allí plantaciones que se trabajaban con mano de obra forzada africana. Los Países Bajos los sustituyen e instalan puestos a lo largo de la costa occidental africana para el tráfico de personas. Con Fort Elmina en la actual Ghana como cuartel general. Hombres, mujeres y niños son capturados por comerciantes y vendidos a los neerlandeses. Se les marca con el logotipo de la WIC y se les carga en barcos. Y esto es sólo el principio. Porque lo que sigue es una larga travesía de meses, apretujados en una bodega sofocante. Los hombres van encadenados. Apenas hay comida y bebida, y uno de cada ocho no sobrevive a la travesía. Y a quienes sobreviven al viaje les espera toda una vida de duro trabajo en plantaciones, en barcos o en las casas. A menudo en condiciones infrahumanas.
Siempre ha habido oposición a la esclavitud. [1791-1804] En Haití estalla una revolución por la que la república obtiene la independencia. [1795] Y en Curazao, el esclavizado Tula encabeza una revuelta, y hay miles que se niegan a seguir trabajando en las plantaciones. Y los cimarrones de Surinam huyen a los bosques y fundan aldeas, desde donde asaltan plantaciones y liberan a más personas. También había en los Países Bajos en aquella época críticas a la esclavitud y al racismo que la hizo posible. Se crean peticiones, libros y clubes para acabar con la esclavitud. Y un club cuenta probablemente con el nombre de asociación más largo de la historia: 'Asociación para el sostenimiento de la revista Contribuciones al conocimiento de las colonias holandesas y extranjeras, particularmente en relación a la liberación de los esclavos'. Su revista, la resistencia en las colonias, las asociaciones... todo esto aumenta la presión sobre los políticos para abolir la esclavitud. Y otros países ya lo están haciendo. Los Países Bajos son uno de los últimos: el 1 de julio de 1863 se prohíbe formalmente la esclavitud en Surinam y en las islas del Caribe. Pero en la práctica, muchos se ven obligados a seguir trabajando en el mismo lugar. [1863-1873] En Surinam durante diez años, de modo que la verdadera libertad tan solo se consigue en 1873. Y en algunos lugares incluso más tarde. Las indemnizaciones solo les llegan a los antiguos propietarios, mientras que los que tenían que trabajar para ellos han de construir su vida desde cero. El 1 de julio será un día importante para muchos.
[Polygoon 1963] Cientos de surinameses celebran el Día de la Emancipación en la Oranjeplein de Paramaribo. El día en que se abolió la esclavitud hace 100 años. También aquí en los Países Bajos se celebra y se conmemora cada vez en más lugares. Como hace Cheryl. Keti Koti significa para mí libertad. Libertad para mis antepasados. Para mi tatarabuela, que fue esclavizada. Nació en 1848. Libertad de los 400 años de opresión. Pero también libertad para mí misma, que puedo ser quien soy hoy en día. Esta conmemoración y celebración se hace todos los años, pero este año es especial. Porque probablemente van a oírse disculpas en Ámsterdam. No en nombre de los ciudadanos individuales, sino en nombre del ayuntamiento. Por el papel que desempeñó durante la época esclavista. La ciudad realizó el año pasado una investigación que concluía que Ámsterdam había estado 'involucrada durante mucho tiempo en la organización del tráfico de esclavos y la esclavitud' [Pepijn Brandon - Investigador].
Las huellas de esa participación son aún visibles. Como las casas junto a los canales, que se construyeron con el dinero obtenido con las plantaciones. Este es un buen ejemplo: hoy es la residencia del alcalde, pero en el siglo XVII vivía aquí Paulus Godin, gobernador de la Compañía de las Indias Occidentales y también muy directamente involucrado. Junto a la actual residente del inmueble, Femke Halsema, el alcalde de Róterdam también está considerando disculparse. Él cree que también los políticos nacionales deben dar algún paso. [Ahmed Aboutaleb - Alcalde de Róterdam] 'Por lo tanto, pido que también el gabinete haga este gesto'. En algunos otros países, las disculpas se escucharon antes. Como en Benín, Ghana y Estados Unidos. [Tom Harkin - Senador de EE. UU.] "El Senado presenta hoy unánimemente sus disculpas”. Y en Inglaterra lo hicieron las ciudades de Londres y Liverpool. En 2001, un ministro neerlandés ya expresó en nombre del gobierno "un profundo pesar, cercano al arrepentimiento". Y en 2013 eso se convirtió en 'profundo pesar y arrepentimiento por cómo los Países Bajos han tratado la dignidad humana' [Lodewijk Asscher, ex viceprimer ministro].
Pero no habrá disculpas por el momento, según Rutte. [Mark Rutte 02.12.2021] “Creo que es ir demasiado lejos, decir: sí, volviendo la vista atrás, lo que hicieron mis predecesores entonces no era correcto, y me disculpo por eso. Como gabinete, no hemos decidido ofrecer esas disculpas”. La mayoría de la población de los Países Bajos, el 55 por ciento, también está en contra de las disculpas, según una encuesta realizada por la agencia de investigación I&O Research. El 31 por ciento piensa que sí se deben presentar esas disculpas. Así que les daré los argumentos de ambas partes.
Los opositores creen sobre todo que no se puede responsabilizar a las personas que viven hoy por las acciones de generaciones anteriores. –Me pregunto qué se soluciona con eso. –Entonces, ¿dónde termina, eh? –No, tampoco creo que tengamos que hacer eso, no. –Sí, ya no puedes pedir perdón ahora por aquello, porque ya ha pasado. Hace demasiado tiempo y todos los involucrados directamente ya están muertos. Además, temen que el final no llegue nunca si hay disculpas ante la esclavitud. Porque en Holanda han pasado muchas más cosas que ya no serían posible. Entonces, en teoría, habría muchísimas cosas por las que pedir disculpas.
Los defensores citan principalmente el reconocimiento del sufrimiento causado como la razón principal. –Sería apropiado, creo. –El reconocimiento es muy importante. – Ahora tengo la sensación que por fin se está reconociendo. –Debería haber ocurrido ya en 1863. Un momento para reflexionar sobre lo que pasó. Y con ello una manera de hacer a la gente más consciente de cómo la historia afecta al presente. Y se refieren al racismo y la discriminación. Así que hay mucho debate, pero ¿qué significa las disculpas? Bueno, Cheryl espera que sea el comienzo de una mayor comprensión. –Es reconocer que sí, que hay un desequilibrio. La gente se ha ido quedando atrás. No porque les hiciera ilusión quedarse atrás. Ha sido un proceso histórico. Las disculpas son una señal de que sí, muchas cosas salieron mal en el pasado, pero avanzando y mirando hacia el futuro, ¿qué podemos hacer para arreglar las cosas? Entonces se puede trabajar de nuevo hacia la comprensión.
.
En cualquier caso, va mucho más allá de simplemente decir ‘lo siento’. Con eso se muestra compasión, pero al pedir disculpas se da también un paso hacia la aceptación de responsabilidades, dicen los expertos. Los Países Bajos lo hicieron antes en Indonesia. [Noticias NOS 10.03 2020, Rey Willem-Alexander] –'Pesar y disculpas por los excesos violentos del lado neerlandés'. Por la violencia de entonces, durante la Guerra de Independencia de Indonesia. Y el gobierno de los Países Bajos se pidió disculpas por ayudar a los alemanes durante el Holocausto. [NOS Journal 26.01.2020, Mark Rutte] – '... pido disculpas hoy en nombre del gobierno por la forma de actuar del gobierno en aquel momento'. Pero asumir la responsabilidad también puede tener consecuencias legales. Para posibles reparaciones económicas, que también se están debatiendo. [NOS 25.06.2019 Gerard Spong - Abogado] – Legalmente, significa que se puede estar un paso más cerca de la indemnización. Ese es un proceso legal muy difícil, pero no es imposible. Aunque los jueces quieren saber exactamente quién, qué, dónde y cuándo ha sucedido algo, y según los expertos eso es más difícil cuando se trata de algo que sucedió hace varias generaciones. También se están considerando otros pasos, como la creación de un museo de la esclavitud y el establecimiento de Keti Koti como fiesta nacional. [Fernando Halman, presentador de FunX] Es muy importante reflexionar a fondo ese día. ¿Lo que ya es seguro? Un año conmemorativo en 2023 con especial atención al pasado esclavista de los Países Bajos. Y también, claro: nuestro nuevo vídeo, el sábado. ¿Entonces, una llamadita?